Erfgoedbeheer & Erfgoedbehoud
In de jaren vijftig van de vorige eeuw was erfgoedbeheer en erfgoedbehoud nog niet gebruikelijk zoals tegenwoordig het geval is. Het erfgoed werd toen beheerd door oudheidkundige kringen en kamers, musea en archeologische verenigingen. Ieder bestuur beheerde zijn collectie op zijn manier. Daarom was er toen dus ook nog geen sprake van onderlinge samenwerking.
Erfgoedbeheer en erfgoedbehoud is belangrijk. Want erfgoed zegt iets over de geschiedenis en de cultuur van een land, instelling of vereniging. Erfgoed is tevens de gezamenlijke noemer van steden en hun bewoners door de eeuwen heen.
Deze bladzijde geeft een overzicht van de huidige instellingen die het erfgoed beheren en behouden, namelijk Erfgoed Gelderland en Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland.
Toenmalig erfgoedbeleid
In Apeldoorn richtte amateur-archeoloog en -historicus Jaap Moerman (1885-1965) zijn Historisch Museum Moerman op de Loolaan op. Zijn aanpak is een voorbeeld van hoe museumeigenaren toen over erfgoedbeheer en erfgoedbehoud dachten.
Aan het eind van de jaren vijftig groeide landelijk het aantal musea en historische verenigingen. Er ontstonden samenwerkingsverbanden. In de provincie Gelderland gebeurde dat vanaf 1958. Twintig jaar later, in 1979, richtten deze instellingen samen het Gelders Oudheidkundig Contact (GOC) op. Het GOC was in Zutphen gevestigd.
Het GOC adviseerde de musea, archieven en oudheidskamers met het in kaart brengen van hun collecties. En ook met het beschrijven ervan. Het liefst op eenzelfde manier. Ze kregen ook hulp bij het toegankelijk maken van hun collecties voor een breder publiek. Het GOC introduceerde daarbij technologische hulpmiddelen zoals automatisering, digitale technieken en internet. Omdat dit voor het meeste personeel nieuw was, konden ze bij het GOC cursussen volgen.
Erfgoedbeheer:
Coöperatie Gelders Erfgoed
Later sloten zich nog meer Gelderse erfgoedorganisaties bij het GOC aan. In 2005 ging het GOC op in het samenwerkingsverband van het Gelders Erfgoed met het Gelders Archief.
In 2016 werd de naam gewijzigd in Coöperatie Erfgoed Gelderland. Deze samenwerking werd vervolgens in vier trefwoorden uitgedrukt: verbinden, versterken, bewaren en tenslotte beleven. De missie van Erfgoed Gelderland luidt Samen verleden toekomst geven. Het bureau van Erfgoed Gelderland is in Arnhem gevestigd.
Het Gelders Erfgoed vertegenwoordigt 243 erfgoedorganisaties sinds 2021 verspreid over de provincie. Dat zijn musea, historische verenigingen, bibliotheken, archieven, landgoederen, en andere organisaties. Evenals het GOC vroeger geven de huidige medewerkers van Erfgoed Gelderland adviezen op het gebied van erfgoedbeheer, erfgoedbehoud, collectiebeheer, publieksbegeleiding, publieksgeschiedenis en bedrijfsvoering.
In 2023 organiseert Erfgoed Gelderland op 26 en 27 augustus het Verhaal van Gelderland Festival in Kasteelpark Cannenburch in Vaassen. Het thema is Land & Water uit de Verhaal van Gelderland Matrix.
Erfgoed Gelderland is een actieve organisatie. Het Erfgoed Gelderland Jongerengilde is een werkgroep van jonge professionals, studenten en geïnteresseerden met belangstelling voor het Gelderse erfgoed op allerlei terreinen.
In augustus 2022 waren de resultaten van het tweeëneenhalf jaar durend onderzoek naar het slavernijverleden in de provincie Gelderland gepresenteerd met de publicatie van Sporen van slavernijverleden in Gelderland. Projectleider is medewerkster van Erfgoed Gelderland Else Gootjes.
Verschillende soorten erfgoed
Er bestaan verschillende soorten erfgoed, namelijk werelderfgoed, cultuurerfgoed, industrieel erfgoed, mobiel en varend erfgoed, erfgoed van de oorlog, veteranen erfgoed, etc.
Materieel en immaterieel erfgoed
Bij erfgoedbeheer wordt het erfgoed verdeeld in materieel en immaterieel erfgoed.
- Materieel erfgoed is dynamisch. Het past zich aan en verandert met de tijd mee. Materieel erfgoed kent twee soorten erfgoed: roerend of verplaatsbaar erfgoed, en onroerend of niet-verplaatsbaar erfgoed.
Roerend erfgoed zijn bijvoorbeeld schilderijen, sculpturen, collecties, boeken, bibliotheken, archieven, etc.
Onroerend erfgoed zijn onder andere monumenten, bouwwerken, landschappen, archeologie, natuurerfgoed, etc.
- Immaterieel erfgoed is onderdeel van een bevolkingsgroep. Denk hierbij aan: tradities, dialecten, verhalen, liederen, feesten, rituelen, processies, geuren, dansen, ambachten, etc. Immaterieel erfgoed zit verankerd in de samenleving en laat de onderlinge verbondenheid of inclusiviteit van die samenleving zien.
Voorbeelden
Voorbeelden van materieel erfgoed en immaterieel erfgoed als erfgoed van de Indische & Molukse gemeenschap.
De Indische kookboeken van J.M.J. Catenius-van der Meijden en Beb Vuyk zijn een voorbeeld van materieel Indisch en Moluks erfgoed.
Indisch koken, zoals vroeger in het restaurant Garoeda in Den Haag, is een voorbeeld van immaterieel erfgoed.
Erfgoedbehoud:
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland
In 2012 ondertekende Nederland het UNESCO Verdrag Bescherming van Immaterieel Cultureel Erfgoed. De UNESCO is de organisatie voor onderwijs, wetenschap en cultuur van de Verenigde Naties. De UNESCO houdt de werelderfgoedlijst bij.
Het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland zorgt voor de uitvoering van dit UNESCO-Verdrag door de inventarisatie van immaterieel erfgoed in Nederland.
Sinds 2012 coördineert en beheert dit Kenniscentrum het immaterieel erfgoedbeheer en erfgoedbehoud in Nederland, Aruba, Bonaire, Curaçao en Sint Maarten.
Het Kenniscentrum helpt beoefenaars van immaterieel erfgoed met het beheer en behoud van hun erfgoed. Maar ook met het borgen ervan. Borgen betekent het ontwikkelen, promoten en doorgeven van het immaterieel erfgoed. Als het betreffende immaterieel erfgoed is goedgekeurd, wordt het bijgeschreven in het Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland.
Momenteel zijn 398 inventarissen en netwerken bij het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland bekend. Voor de erkenning van een inventaris is een borgingsplan geschreven. Voor de erkenning van een netwerk heeft een netwerkorganisatie zich aangemeld.
Voorbeelden van typische Hollandse inventarissen zijn bijvoorbeeld Jan Klaassen en de poppenkast op de Dam en De Nederlandse Thuisbevalcultuur. Voorbeelden van Hollandse netwerken zijn onder andere Kraamzorg en Gabbercultuur.
Om te voorkomen dat de belangstelling voor het immaterieel erfgoed zal verdwijnen, er is immers sprake van vergrijzing onder leden van erfgoedorganisaties, draagt het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland de jongere generatie de kennis en het belang van erfgoedbeheer over.
Indisch & Moluks immaterieel erfgoed
Op dit moment hebben twee inventarissen een directe link met Indisch en Moluks erfgoed. Drie andere inventarissen hebben er zijdelings mee te maken, namelijk de Chinees-Indische restaurantcultuur, bekend om de babi pangang, de Surinaams-Javaanse gamalantraditie, en Pencak silat en Silat.
Deze vijf inventarissen behoort tot het domein Festiviteiten, rituelen en sociale praktijken.
Indische & Molukse inventarissen
Op een eerder tijdstip was de Indische rijsttafeltraditie in het Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bijgeschreven voor de periode 2018-2021. Maar om er een beter vervolg aan te geven hadden Humphrey de la Croix (Samenwerking Erfgoed Indische Rijsttafel) en Adrienne Zuiderweg (Stichting Indisch Erfgoed en Zuiderweg Erfgoed) het nieuwe Indisch koken en de Indische rijsttafeltraditie geschreven. Dit borgingsplan werd op 12 november 2022 als 200ste inventaris bijgeschreven voor 2023-2025. Meer informatie over Surinaamse Javanen kan je lezen op Archief, in de paragraaf Archief#3.
Elias Rinsampessy (Stichting Muhabbat) heeft het borgingsplan Het slurpen van de papeda geschreven. Zijn borgingsplan is op 4 maart 2023 ook in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bijgeschreven voor 2023-2025.
Erfgoedbeleid: het Verdrag van Faro
De allerlaatste ontwikkeling op het gebied van cultureel erfgoed is de bekrachtiging van het Verdrag van Faro door de Raad van Europa in 2005. Bij dit verdrag gaat het om de sociale waarde van erfgoed als middel voor de realisatie van maatschappelijke doelen. Nederland zal in de komende jaren onderzoeken hoe de initiatieven en participaties van Nederlandse erfgoedinstellingen het best kunnen worden gestimuleerd en gefaciliteerd.
Erfgoed heeft toekomst
De geschiedenis van je cultuur leer je door samen met anderen je cultuur te onderzoeken, het met elkaar te delen en door te geven aan de volgende generatie. Gezamenlijk dit erfgoed te beheren en te behouden. Dan heeft erfgoed toekomst
Tot slot
Zuiderweg Erfgoed is via de Stichting Indisch Erfgoed en de Stichting Erfgoedplatform Apeldoorn aangesloten bij de Coöperatie Erfgoed Gelderland en het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland.