Achtergrondinformatie

Achtergrondinformatie

Achtergrondinformatie over het Compagnies, Indisch & Moluks en Surinaams-Javaans erfgoed is nodig voor het behoud van dit erfgoed. Musea, bibliotheken verzamelingen bewaren dit bijzondere erfgoed voor onderzoekers of belangstellenden. Particulieren koesteren hun erfgoed.

Zuiderweg Erfgoed geeft achtergrondinformatie over Compagnies, Indisch en Moluks erfgoed. Maar ook over het Surinaams-Javaans erfgoed.

Allereerst is er een korte kennismaking met het Compagnies Erfgoed. Voorbeelden hiervan zijn houtsnijwerk en drukwerk. Daarna is er aandacht voor het Indisch & Moluks Erfgoed met als Indische voorbeelden het kookboek, muziek en papeda. Typisch Moluks erfgoed is de piring natzar. Tot slot Indisch & Moluks in Apeldoorn over hoe en waar de Indische en Molukse gemeenschap in Apeldoorn woont.

Achtergrondinformatie over erfgoed in het algemeen vind je op Erfgoedbeheer & Erfgoedbehoud.

Achtergrondinformatie Compagnies Erfgoed

Het oudste Indische & Molukse erfgoed is gemaakt tijdens de Verenigde Oostindische Compagnie in Oost-Indië. In het bijzonder in Batavia. De geschiedenis en de achtergrondinformatie van dit erfgoed wordt op deze website geïntroduceerd. Dat kunnen schilderijen zijn, tekeningen, zilveren voorwerpen etc. Maar op deze bladzijde ligt de nadruk op houtsnijwerk en drukwerk.

Houtsnijwerk

Batavia werd in 1612 gesticht als de belangrijkste plaats van de VOC in Oost-Indië. De gouverneur-generaal, de bestuurders en de kooplieden woonden aanvankelijk in het Kasteel. Later verhuisden ze naar woningen op de Tijgersgracht of Jonkersgracht. En in de tweede helft van de achttiende eeuw naar luxe woningen thuynen genaamd buiten de stadsmuren.

De ambachtslieden woonden in het Ambachtskwartier. In hun werkplaatsen maakten ze meubels, zilveren schalen en bekers. Maar ook houtsnijwerk. Zij waren eveneens in dienst van de VOC.

Op onderstaande afbeelding is een gedeelte van een deurpost te zien die door houtbewerkers is gemaakt voor het voormalige stadhuis van Batavia. Tegenwoordig is in dit gebouw het Museum Serajah Jakarta (Fatahillaha of Batavia Museum) gevestigd. Het rood geverfde hout is versierd met vergulde bloemen en bladeren van de acanthus. Het is een mooi voorbeeld van goed bewaard Compagnies erfgoed.

Drukwerk

Prozateksten, zoals reisverhalen, en gedichten zijn ook Compagnieserfgoed. Ze zijn geschreven door personeelsleden van de VOC in hun vrije tijd. Dat waren vaak kooplieden en onderkooplieden, chirurgijns, juristen of kopiisten. Ze worden daarom Compagniesauteurs en Compagniesdichters genoemd en hun oeuvre Compagniesproza en Compagniespoëzie.

De Compagniesdichters schreven gelegenheidspoëzie voor hun bazen of andere belangrijke personen in Batavia. Maar ook voor hun familieleden of de  bestuurders van de VOC, de Heren Zeventien, in het verre vaderland. Ze dichtten over geboortes, bruiloften en overlijden. Sommigen vereeuwigden hun beschermheer in lofdichten.

Bijzondere dichtbundel

Onderstaande afbeelding is het titelblad van de gedichtenbundel die in 1760 is verschenen ter gelegenheid van de geboorte van de zoon van gouverneur-generaal Petrus van der Parra. Deze dichtbundel Heil-Groeten is in Batavia gedrukt. De titelpagina is gedrukt in twee kleuren: rood en zwart. Deze achtergrondinformatie is nodig om te begrijpen waarom deze gedichtenbundel niet alleen bijzonder, maar ook kostbaar is. De drukkers waren trouwens ook in dienst van de VOC. Later waren er ook particuliere drukkers.

achtergrondinformatie dichtbundel

Achtergrondinformatie Indisch & Moluks Erfgoed

Drie voorbeelden van Indisch & Moluks Erfgoed zijn het kookboek, muziek en Papeda.

Kookboek

Tot het Indisch en Moluks erfgoed horen de schriften met handgeschreven recepten of gedrukte kookboeken. Bijvoorbeeld het kookboek van mevrouw Catenius-Van der Meijden uit 1942.

Hoewel de receptenschriften en kookboeken generaties lang van moeder op dochter werden doorgegeven, geven ze gelijktijdig ook belangrijke achtergrondinformatie over eetgewoontes.

Kookboek Indische culinaire geschiedenis

Tegenwoordig publiceren kinderen of kleinkinderen de kookschriften of aantekeningen van hun moeder, grootmoeder of tante. Bijvoorbeeld Marc Tierolf die de aantekeningen van zijn Oma Miet heeft uitgegeven.

Eigenlijk beschikt wel iedere Indische of Molukse eetliefhebber over aantekeningen, een plakboek of mapje met familierecepten.

achtergrondinformatie kookboek kaft van boek van Marc Tierolf titelHet Indische kookschrift van Oma Miet

Op de binnenkort te verschijnen website over Indisch koken en de Indische rijsttafeltraditie zal aandacht zijn voor de geschiedenis van het Indische kookboek.

Muziek

Muziek is eveneens Indisch & Moluks erfgoed. Daarvoor is hier eveneens aandacht.

Op de radio klonk krontjongmuziek. Bekende krontjongliedjes waren Nina bobo, Nona manis en Terang boelang. De Nederlandsch-Indische Radio Omroep Maatschappij (NIROM) liet Miss Tina met het liedje Bunga Terate of lotusbloem horen. Ze werd begeleid door de toenmalig bekende Muziekvereeniging Lief Java.

achtergrondinformatie-muziek-vereeniging-lief-java

Indische & Molukse jongeren waren fans van de uit Amerika overgewaaide rock-’n-roll. Iedereen kende wel de Tielman Brothers. Deze musicerende broers gaven aan de rock-’n-roll een Indische touch die Indorock wordt genoemd. Indorock is tot op vandaag nog steeds populair in de Indische & Molukse gemeenschap.

De Molukse band Massada heeft veel succes met Sayang é. Dit lied was in 1980 geschreven door zanger/percussionist Johnny Manuhutu en gitarist Rudy de Queljoe. Sayang é is een uitroep van liefde (‘ach, mijn liefje’) of spijt (‘och, arme’). Pas na hun tournee door de Molukken in 2009 heeft Massada dit nummer op hun live repertoire opgenomen.

Papeda

De Stichting Muhabbat vraagt in de Molukse gemeenschap aandacht voor papeda. Dit traditionele Moluks gerecht werd oorspronkelijk van sagomeel gemaakt en diende als basisvoeding op de Molukken. Omdat de sagopalm in Nederland niet groeit, wordt de papeda in Nederland van aardappelzetmeel gemaakt. Papeda wordt gecombineerd met diverse fris pittige of zure sausen uit de Molukse keuken.

Op 4 maart 2023 is het borgingsplan Het slurpen van de papeda van Elias Rinsampessy bijgeschreven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland.

Elias Rinsampessh

Die dag presenteerde hij ook zijn boek met de uitgebreide titel ‘Echte Molukkers slurpen papeda’. Makan Papeda ‘Papeda Slurpen’. De dynamiek van Molukse culturele en sociale symbolen in Nederland.

boek Elias Rinsampessy

Achtergrondinformatie Javaanse Surinamen

Javaanse Surinamen zijn bevolkingsgroep in Suriname met een Javaanse achtergrond

Na de opheffing van de slavernij in Suriname in 1863 was er een tekort aan arbeiders op de plantages. Daarom besloten plantage-eigenaren contractarbeiders te werven buiten Suriname. Omdat de meeste eigenaren een band met Nederlands-Indië hadden, kozen ze de ondernemingen op Java en Sumatra als voorbeeld. Zij hadden daarmee de steun van het Gouvernement in Batavia. Ze boden deze Javanen en Sumatranen werkcontracten in Suriname aan en noemden hen contractarbeiders of koelies. Een onderneming in Nederlands-Indië was dus vergelijkbaar met een plantage in Suriname.

Voor de Javanen en Sumatranen in armoedige omstandigheden was een contract als arbeider op een Surinaamse plantage een uitkomst. Daarom gaven velen gehoor aan de ronselaars. Hoewel ze eigenlijk geen idee van de afstand tussen Indië en Suriname hadden.

Verhuizing

Tussen 1890 en 1939 vertrokken 34.965 Javanen en Sumatranen naar Suriname als contractarbeider, daarna ook als zogenaamde vrije migranten. Hoewel ze van verschillende eilanden uit Nederlands-Indië afkomstig waren, werden ze steevast Javanen genoemd.

In 1974-1975 en in de latere jaren kwamen er duizenden Surinaamse Javanen naar Nederland. Ze verenigden zich in een stichting of comité. Bijvoorbeeld Stichting Comité Herdenking Javaanse Immigratie (Stichji).

achtergrondinformatie-groep-javanen-in-suriname-archieffoto
Foto Tropenmuseum

Op 3 oktober 2003 trad Suriname toe tot de UNESCO Conventie ter bescherming van het immaterieel erfgoed voor de waarborging van het immaterieel cultureel erfgoed in Suriname. Het ingediende verzoek betrof de historische binnenstad van Paramaribo. Maar in 2013 werd de Surinaamse regering door de UNESCO op de vingers getikt, omdat het niet langer meer de verplichtingen naar UNESCO nakwam.

Echter nazaten van Javaanse en Sumatraanse contractanten bewaren het materieel en immaterieel erfgoed van hun voorouders, zoals de batik, gamelan, de traditionele Javaanse paardendans of djaran kepang, wajang uitvoeringen of wayang koelit en gevlochten voorwerpen.

Ook de Surinaams-Javaanse gamelantraditie is immaterieel erfgoed en werd op 10 december 2020 bijgeschreven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland.

achtergrondinformatie certificaat javaanse gamelantraditie

De eetcultuur kent de bami met de speciale ingrediënten. Tot slot zijn er de verschillende gebruiken of mores in de dagelijkse omgang.

Meer informatie over Javaanse Surinamen kan je lezen in de blog Surinaamse Javanen LINK.

Tot slot

Meer achtergrondinformatie over Indisch erfgoed in Apeldoorn vind je op de websites van de Stichting Indisch Erfgoed en het Erfgoed Platform Apeldoorn. Op de website van de Stichting Muhabbat lees je informatie over het Molukse erfgoed. Raadpleeg voor het Surinaams-Javaans erfgoed de website van de Stichting Comité Herdenking Javaanse Immigratie.